महिला व बाल विकास विभाग

• महिला आणि बाल विकास विभागाने अमरावती जिल्हा, मेळघाट क्षेत्रातील बालकांमधील कुपोषणाची समस्या सोडविण्याच्या दृष्टीने केंद्रित प्रयत्न करण्यासाठी ब्रिटानिया न्युट्रिशन फाउंडेशन सोबत सामजंस्य करार केला आहे
• या क्षेत्रात प्रामुख्याने आदिवासी लोकांची संख्या अधिक असून यामध्ये धारणी आणि चिखलदरा या ठिकाणच्या दोन एकात्मिक बाल विकास सेवा (आय सी डी एस) प्रकल्पांचा समावेश आहे.
• या प्रकल्पाची अमंलबजावणी मेळघाट क्षेत्रातील ५ वर्षे वयाखालील प्रत्येक बालकाचे वास्तविक आरोग्य देखभाल आणि पोषण स्थिती जीपीएस आणि आयव्हिआरएस प्रणाली आधारीत “जातक” ॲपिल्केशन द्वारे केली जाते.
• अंगणवाडी कर्मचाऱ्यांनी दर महिन्याला वय वर्षे ५ खालील मुलांच्या वजनचा दिलेला अहवाल वापरून, सॉफ्टवेअर ५ वर्षा खालील अती कमी वजन (एस यु डब्ल्यू) श्रेणीतील आणि ३ महिन्यांच्या कालावधीत ज्यांची वजन वाढ स्थिर आहे किवा कमी होत आहे, यांची यादी तयार करून देते.
• या उपक्रमाचे उद्दिष्ट हे आहे की वय वर्षे ५ खालील मुलांमधील विशेषत: श्रेणी ३ मधील कमी वजनाच्या पातळीतील मुलांची संख्या कमी करणे.

अधिक वाचा [2.85 MB]  

• सुरुवातीला, परसबाग विकसनाचे काम पुणे, ठाणे, पालघर, यवतमाळ, परभणी आणि नाशिक या सहा जिल्ह्यामध्ये सुरु करण्यात येईल.
• प्रथम चरणात या ६ जिल्ह्यातील प्रत्येक ब्लॉकमधील एका अंगणवाडीमध्ये नमुना म्हणून प्रत्यक्ष परसबाग विकसन करून दाखविण्यात येईल.
• अंगणवाड्यांसोबतच शक्य झाल्यास गावामधील शाळा, प्राथमिक आरोग्य केंद्र आणि सहयोगिनी गृह यामध्ये देखील परसबाग सुविधा उपलब्ध करण्यात येईल.
• महिला आणि बाल विकास विभाग, राजमाता जिजाऊ माता-बाल  आरोग्य आणि पोषण मिशन मिळून पोषणाबाबत जाणीव जागृती करणे, अंगणवाड्यांची निवड करणे, प्रशिक्षणार्थीं जमविणे, प्रशिक्षणा करिता पायभूत सुविधा पुरविणे आणि अशीच इतर कार्येही करणे.
• रिलायन्स फाउंडेशनचा संघ मार्गदर्शन/कार्यशाळा, प्रशिक्षण आणि परसबाग स्थापन करण्याच्या प्रात्यक्षिकात मदत करण्याचे काम करतो.   अखेरीस प्रत्यक्ष परसबाग तयार करण्याचे प्रात्यक्षिक ब्लॉककमधील इतर अंगणवाड्यांचे प्रशिक्षणच ठरते. 

अधिक वाचा [2.25 MB]  

• या सामाजंस्य कराराचा उद्देश असा आहे की औद्योगिक क्षेत्रातून सी एस आर स्वरुपात मिळणाऱ्या योगदानाचा महाराष्टातील महिलांनां रोजगार मिळण्यासाठी, त्यांना कौशल्ये प्रदान करण्यासाठी आणि त्यांची क्षमता वृध्दीगंत करण्यासाठी उपयोग करुन घेणे.
• ज्या ठिकाणी महिलांना आर्थिक संधी अगदी मर्यादित असतात असा इतिहास आहे अशा ठिकाणच्या महिलांना अधिक पर्याय उपलब्ध व्हावेत तसेच तेथे महिलांमधून आदर्श व्यक्तित्व आणि मार्गदर्शक तयार करणे हा देखील या उपक्रमाचा उद्देश आहे.
• हा उपक्रम अधिक निकोप, जास्त कमावित्या आणि घरात स्वत:च्या निर्णयक्षमतेचा उपयोग करणाऱ्या महिला कार्यकर्त्यांची शक्ती निर्माण करण्याच्या दिशेने कार्यरत आहे. या महिला त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणाची खातरजमा करतील जेणे करून गरिबी आणि उपासमारीचे दुष्टचक्र भेदता येईल.
• आता पर्यंत या उपक्रमांतर्गत एकूण २०० महिलांना प्रशिक्षण देण्यात आले आहे.

अधिक वाचा [1.78 MB]  

•  या उपक्रमाचा मुख्य उद्देश ठाणे जिल्ह्यातील भिवंडी प्रकल्प II  मधील मुलांचे  ’जातक ॲप्लिकेशन’ वापरून वास्तविक स्थिती जाणून घेणे आणि या मुलांच्या पोषणाची स्थिती सुधारण्याकरिता आवश्यक ती पावले उचलणे.
• जातक ॲप्लिकेशन जी पी एस, इंटरॲक्टीव्ह व्हॉईस रिस्पॉन्स सिस्टीम (आय व्ही आर एस) आणि मोबाईल/सर्व्हर आधारित सॉफ्टवेअर ॲप्लिकेशन यांचा एकत्रित उपयोग करते.

अधिक वाचा [2.27 MB]  

• औद्योगिक भागीदार वसई आणि पालघर तालुक्यातील अंगणवाड्यांचे आधारभूत अभ्यासावर परिस्थितीजन्य विश्लेषण  करून  निवडक अंगणवाड्यांकरिता त्यांच्या गरजा आणि आवश्यकतेनुसार सम्रगपणे कार्यक्रमाची आखणी करतील.
• ते सीडीपीओ (बाल विकास प्रकल्प अधिकारी), पर्यवेक्षक, अंगणवाडी कर्मचारी आणि सेविका यांना अनुकूल प्रशिक्षण आणि ’आदर्श अंगणवाडी’ केंद्राना भेटी देऊन त्यांच्या क्षमतेचे सर्वधंन करून ३ ते ६ वर्षे वयोगटातील बालकांना देण्यात येणाऱ्या शाला-पूर्व शिक्षणात सुधारणा घडवून आणण्यासाठी सुध्दा कार्यरत राहणार आहेत.
• या उपक्रमाचा भाग म्हणून अंगणवाडी कर्मचाऱ्यांना शैक्षणिक साहित्य उपलब्ध करून देण्यात येते जेणे करून ते शिकलेल्या गोष्टींची अंमलबजावणी करू शकतील.
• औद्योगिक भागीदार, महिला आणि बाल विकास विभागाचे प्रयत्न अधिक मजबूत करण्याच्या उद्देशाने एक सर्वसमावेशक कार्यक्रमाची आखणी देखील करतील. त्याच बरोबर पिण्यायोग्य पाण्याची सोय आणि स्वच्छतेच्या इतर सुविधा उपलब्ध करून देण्याची व्यवस्थाही करतील.

अधिक वाचा [2.89 MB]  

• निरिक्षण गृहातील वाचनालयासाठी पायाभूत सुविधा सारख्या विविध क्षेत्रात अगदी जवळून काम करणे.
• मुलांना निरिक्षण गृहाच्या परिसरात परसबाग फुलविण्याचे कौशल्य विकास/ व्यावसायिक प्रशिक्षण देणे जेणे करून त्यांना सुक्ष्म अन्न द्रव्यांनी परिपूर्ण आहार उपलब्ध होईल.
• मुलांसाठी नियमितपणे डोळे तपासणी शिबीरांचे आयोजन करणे, खेळाच्या मैदानातील मातीच्या थराचे सपाटीकरण करणे म्हणजे मुलांना सुरक्षितपणे मैदानी खेळ खेळणे शक्य होईल.
• मॅजिक बस मार्फत क्रीडा उपक्रमांचे आयोजन करणे आणि शक्य असल्यास तिन महिन्यातून किमान एकदा मुलांना औद्योगिक वसाहतीमध्ये घेऊन जाणे, शक्य असल्यास त्यांना व्यावसायिक प्रशिक्षणाचे महत्व समजावून सांगणे.
• स्वच्छता आणि सौदर्यीकरणाकरिता परिसराच्या भिंती रंगविणे.

अधिक वाचा [3.27 MB]  

• विभागाने जमशेदजी टाटा ट्रस्ट आणि युनिसेफ सोबत नंदुरबार जिल्ह्यातील तीव्र कुपोषण समुदाय व्यवस्थापन (“सी एम ए ए प्रकल्प”) प्रकल्पाच्या अंमलबजावणी करिता सामंजस्य करार केला आहे.
• नंदुरबार जिल्ह्यातील सहा ब्लॉकमधील अंदाजे ११५०० तीव्र कुपोषित मुलांच्या (एस ए एम)  जिविनमान आणि विकासाच्या परिणामात सुधारणा करणे तसेच पोषणाच्या तिन पध्दती, एम एन टी/ आर यु टी एफ, एस एफ आणि ए आर एफ पाककृतीच्या परिणामांची तुलना हा या उपक्रमाचा उद्देशचा आहे.

•  महिला आणि बाल विकास विभाग, बृ.मु.म.न.पा. आणि एस एन ई एच ए यांनी एकत्रितरित्या मुंबई बाल आरोग्य आणि पोषण समिती स्थापन करण्याचा सामंजस्य करार केला असून एककेंद्रभिमुखतेने माता आणि बालकांच्या आरोग्यात सुधारणा करण्यासाठी पुढील प्रमुख उद्दिष्टे प्राप्त करण्याची निश्चिती केली आहे.
• माता आणि बालक एककेंद्रभिमुखता वाढविणे आणि संवेदनशील क्षेत्रापर्यंत पोहचणे
• साहित्य आणि मनुष्यबळाचा परिणामकारक आणि पूर्ण क्षमतेने उपयोग करणे.
• आय सी डी एस आणि आरोग्य सेवांचे प्रमाण वाढविणे.
• वेळेत आणि परिणामकारक संदर्भ आणि पाठपुरावा
• सामुदायिक मालकी कायम ठेवणे.

अधिक वाचा [11.15 MB]  

• नि:शुल्क जेवण देऊन वाढीस प्रोत्साहन देणे
• पाणलोट क्षेत्राचा विकास आणि शेती आधारीत उत्पादकत्व वाढवून जीवन जगण्याचा आणि अन्न सुरक्षेचा प्रश्नाचे दिर्घकालीन समाधान करणे.
• दिर्घकालीन संस्थात्मक सक्षमीकरण प्रक्रिया.

अधिक वाचा [2.35 MB]  

• एकात्मिक बाल विकास योजनेच्या (आय सी डी एस) कर्मचाऱ्यांना तीव्र कुपोषणाचे समुदाय आधारीत नियोजन करण्याकरिता, अर्भक आणि बाळाचे स्तनपान इत्यादी विषयांबाबत प्रशिक्षणाकरिता प्रमाणित साहित्य/संच विकसित करणे आणि साधनं पुरविठ्यावर देखरेख करणे.
• कुपोषणाचे व्यवस्थापनात समाजाच्या भूमिकेला आंगणवाडी सेविकांना तांत्रिक सहाय्य आणि आधार देण्याच्या माध्यमातून प्रोत्साहन देणे.
• वैद्यकीय गुंतागूत असलेल्या तीव्रकुपोषित मुलांना पोषण पुनर्वसन केंद्रामध्ये पाठविण्यास मदत करणे.

अधिक वाचा [51.68 KB]  

• दरवर्षी १५००० उमेदवारांना प्रशिक्षण देणे म्हणजे पाच वर्षामध्ये ७५००० उमेदवारांना विविध कौशल्ये (चालक/ खाजगी वाहन चालक, ई कॉमर्स कंपन्यांचे रायडर आणि अन्न वितरण सेवांमध्ये) विकसित करणे जेणे करून प्रशिक्षणामुळे त्यांच्या रोजगारक्षमते मध्ये सुधारणा होईल.
• महिला आणि बाल विकास विभागाने आणलेल्या पात्र उमेदवारांसाठी प्रशिक्षण केंद्र चालविणे आणि (वर्ग, निदर्शन प्रयोगशाळा, प्रोजेक्टर इत्यादी) सुविधा पुरविणे.

अधिक वाचा [1.72 MB]  

• महाराष्ट्र शासनातील महत्वाचे भागिदार त्यासोबतच इतर विभाग यांच्यात लिंग अर्थसंकल्पाबाबत व्यापक प्रमाणात जाणीव जागृती करण्याची खातर जमा करणे
• राज्यामध्ये लिंग अर्थसंकल्पाची अंमलबजावणी करण्याकरिता मजबूत कृती आराखडा विकसित करणे.
• लिंग अर्थसंकल्पाच्या विविध पैलूवर शासकीय अधिकाऱ्यांची क्षमता संवर्धनाच्या योजना विकसित करणे.

अधिक वाचा [2.43 MB]  

या सहकार्यासह भाग घेण्याकरता काही महत्वपूर्ण उपक्रम खालील प्रमाणे आहेत  : 

• महिला आणि बाल विकास विभाग ने वेळोवेळी ठरवून दिलेल्या नमुन्यात महिला आणि बाल विकास विभागने आवश्यक अन्नपदार्थांचे विश्लेषण करणे आणि अन्न पदार्थ नमुना  चाचणीचा अहवाल सादर करणे.
• रसायन तंत्रज्ञान संस्था  ला  अतिरिक्त  पायाभूत सुविधांची  पूर्ती करण्यास (आवश्यकता असल्यास ) शासकीय मदत , पुरविण्यासाठी पाठिंबा देणे
• विविध एजन्सीज / संस्था / राज्य सरकार / केंद्र सरकारकडून निधी त्यांच्या प्रयत्नांत रसायन तंत्रज्ञान संस्था ला पूर्ण  सहकार्य करणे  
• खाद्याचे नमुने गोळा करून संबंधित एजन्सींकडून सर्व आवश्यक मंजुरी / संलग्नता / प्रमाणपत्र प्राप्त करणे

अधिक वाचा [444.28 KB]  

या सहकार्यासह भाग घेण्याकरता काही महत्वपूर्ण उपक्रम खालील प्रमाणे आहेत  : 

• महिला आणि बाल विकास विभाग ने वेळोवेळी ठरवून दिलेल्या नमुन्यात महिला आणि बाल विकास विभागने आवश्यक अन्नपदार्थांचे विश्लेषण करणे आणि अन्न पदार्थ नमुना  चाचणीचा अहवाल सादर करणे.
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर तंत्रशास्त्र विद्यापीठ ला  अतिरिक्त  पायाभूत सुविधांची  पूर्ती करण्यास (आवश्यकता असल्यास ) शासकीय मदत , पुरविण्यासाठी पाठिंबा देणे
• विविध एजन्सीज / संस्था / राज्य सरकार / केंद्र सरकारकडून निधी त्यांच्या प्रयत्नांत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर तंत्रशास्त्र विद्यापीठा  ला पूर्ण  सहकार्य करणे 
• खाद्याचे नमुने गोळा करून संबंधित एजन्सींकडून सर्व आवश्यक मंजुरी / संलग्नता  / प्रमाणपत्र प्राप्त करणे

अधिक वाचा [602.19 KB]  

या सहकार्यासह भाग घेण्याकरता काही महत्वपूर्ण उपक्रम खालील प्रमाणे आहेत  : 

• कौशल्य विकास प्रशिक्षण कार्यक्रम अंतर्गत निवड करण्यात आलेल्या लाभार्थ्यांना  प्रशिक्षण सह ( महिला/मुली ) हे खालील नमूदे केलेल्या प्रशिक्षणामध्ये  देण्यात येईल 

1. हाउस  कीपिंग 
2. स्टोर कीपिंग 

• उद्योगातील अग्रगण्य सामग्री आणि वितरण पद्धतींचा लाभ घेण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करा

• समुदायाच्या सक्रिय सहभागासाठी व  उच्च उत्पन्न निर्मितीसाठी टिकाऊ मॉडेल म्हणून विकसित करण्यासाठी  प्रशिक्षित उमेदवारांना मदद करणे

• वासन त्यांच्या भागीदारांद्वारे रोजगार संधी ओळखण्यासाठी प्रशिक्षित उमेदवारांना मदद करेल देईल

अधिक वाचा [644.08 KB]  

या सहकार्यासह भाग घेण्याकरता काही महत्वपूर्ण उपक्रम खालील प्रमाणे आहेत  : 

• प्रशिक्षण साहित्य विकसित करण्या व आय. सी.  डी. स.  कर्मचारीयानां, जनजागृति,तीव्र कुपोषण व्यवस्थापन,नवजात अर्भक  बालके यानं आहार समुपदेशन आणि संप्रेषण कौशल्य या वती॔  देखरेख करण्यासाठी  त्यांना प्रशिक्षण देणे
• ई. डी. एन. एफ.  खरीदीसाठी निधी  बाढवने, अतिरिक्त कर्मचारीयांची निमणुक करणे व प्रशिक्षणाचां आयोजन करणे
• वैद्यकीय  द्रृष्टया तीव्र कुपोषित असनारया मुलांना  पोषण पुनर्वसन केंद्रात  पाठविण्यास  प्रोत्साहित करणे
• अस्तीत्वात  असलेल्या  योजनाना १००० दिवसांच्या पुढाकाराणे किवां सूक्ष्म पोषक घटक पावडर पूरक ,आवश्यकतानुसार  पुरवण करणे
• वी सी डी सी  सेन्टर च्या आवश्यकते  प्रमाणे  त्यांची  स्थापना करणे  आणि असंवेदनशील  तीव्र कुपोषित मुलांचे  व्यवस्थापन करणे
• पालघर जिल्ह्यातील मोखडा, विक्रमगड आणि जवाहर ब्लॉक आणि अमरावती जिल्ह्यातील धरण ब्लॉक  हा प्रमुख आणि आदिवासी भाग  आसून  त्यांचे खराब आरोग्य संकेतक व तीव्र कुपोषण कमी करणे हे सीएसआर सामंजस्य  कराराचे करणे एम. ओ. यू. चा प्रमुख उद्देश्य आहे
• परस्पर सहमत असल्याप्रमाणे, नीति आयोग ने राज्यातील कोकण , नागपूर, नाशिक , अमरावती   विभागाची  निवड केली असून हे राज्य  अति तीव्र कुपोषित  म्हणून समावेश केलेल्या
• या उपक्रमाचे मुख्य उद्दीष्ट खालीलप्रमाणे आहेत:
• प्रमाणित प्रशिक्षण कार्यक्रम विकसित करा

कम्युनिटी बेस रोल आणि जबाबदारीची जाहिरात करा:

1. न्यूट्रिशनल  रिहॅबिलिटेशन सेन्टर (ए.न.आर.सी. सेंटऱ) प्रोत्साहन देणे  
2. व्हीसीडीसी व्यवस्थापनसाठी  प्रोत्साहन देणे  
3. प्रकल्प सुलभ अंमलबजावणीसाठी निधी वाढवणे
4. नियमितपणे प्रकल्प प्रगतीचा आढावा घेणे आणि व्यवस्थापन करणे
5. मसुदा धोरण, धोरण आणि नियोजन इत्यादी

अधिक वाचा [748.41 KB]